Jheronimus Bosch – Eric de Bruyn

Lezing: Jheronimus Bosch’ Antonius-drieluik (Lissabon, Museu Nacional de Arte Antiga))

Het Lissabonse Antonius-drieluik is samen met het Tuin der Lusten-drieluik (Prado) niet alleen één van de absolute topwerken van Jheronimus Bosch, maar tevens één van de meest weerbarstige en minst goed begrepen schilderijen van de Brabantse meester. In het verleden werd er reeds op gewezen dat de vier hoofdscènes van dit drieluik (Antonius aangevallen door duivels in de lucht en weggedragen door helpers, Antonius die getroost wordt door Christus, Antonius en de naakte duivel-koningin) nauw aansluiten bij de legendevorming rond Sint-Antonius Abt en dat de centrale boodschap van het drieluik luidt dat de kwellingen van de duivel kunnen overwonnen worden door het voorbeeld van Christus na te volgen. De talrijke nevenscènes zijn echter veel lastiger te duiden. Nochtans toont een nauwgezette (her)lezing van de middeleeuwse tekstbronnen rond Antonius aan dat Bosch ook door hen geïnspireerd werd toen hij deze nevenscènes schilderde. De duivels voeren kleine toneelstukjes op waarbij zij verwijzen naar episodes uit het leven van Antonius en naar sommige van zijn uitspraken, met de bedoeling om zaken die de heilige dierbaar zijn, te ridiculiseren en hem zo te pesten.